2.12 Алдын ала алынѓан деректер бойынша сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру объектілері ‰шін ќауіпті болып келетін ќолда бар белсенді тектоникалыќ б±зылулар учаскелерінде тектоникалыќ б±зылушылыќтар мен жарыќтанушылыќтардыњ кµмілген аймаќтарын белгілеу мен баќылап отыру ‰шін єр т‰рлі ќондырѓылармен электрлік пішіндеуді, ‰ш-электродты ќондырѓымен вертикальды электрлік зондтауды (ВЭЗ), соныњ ішінде екі ќ±райтындар єдісі бойынша ВЭЗ-ді, шењберлі ВЭЗ-ді эманациялыќ т‰сіруді, инженерлік сейсмикалыќ барлау тєсілдері (жер бетіндегі жєне ±њѓымалыќ сейсмикалыќ барлау тєсілдері жєне акустикалыќ байќаулар), магниттік барлауды пайдалану керек. Тектоникалыќ б±зылу аймаѓыныњ т‰птік бетке жєне оныњ ішкіблоктыќ ќ±рылымына єсер ету аймаѓы шекарасын дєллдеу ‰шін Ауытќу Кернеулерініњ Активті Аймаѓын картаѓа т‰сіру єдісімен (АКАА єдісімен) арнайы зерттеулер орындалады. Геофизикалыќ єдістердіњ ќажетті кµлемдері ізденістер баѓдарламасында негізделеді.
2.13 Атќылама, метаморфтыќ жєне шµгінді т‰пкілік жыныстар жапќан тасты емес топыраќтардыњ ќалыњдыѓын белгілеу, ќиманы литологиялыќ ќабаттарѓа м‰шелеу жєне топыраќ суларыныњ дењгейін аныќтау сейсмикалыќ барлау жєне электрлік барлау єдістерініњ (сынѓан толќындардыњ коррелдеу єдісі - СТ¤Є, сейсмикалыќ каротаж - СК, вертикальді электрлік зондтау - симметриялыќ, екі жаќтыќ ‰ш электродты жєне дипольды ќондырѓылары бар ВЭЗ) кешені кµмегімен ж‰зеге асырырылады.
2.14 Сейсмикалыќ ыќшамаудандастыруда, егерде олар зерттелінетін аумаќта орын алѓан болса, к‰шті жер сілкінісі салдары болып табылатын макросейсмикалыќ тексеру материалдары пайдаланылады.
Егер жер сілкініс сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру бойынша ж±мыстар орындалуы кезінде болса, оныњ салдарларын макросейсмикалыќ тексеруге жергілікті сейсмологиялыќ ќызметпен немесе Ќазаќстан Республикасы ѓылыми-зерттеу институттарыныњ мамандарымен ќатар, ізденіс ±йымдары тартылуы тиіс.
2.15 Инженерлік-геологиялыќ зерттеулер нєтижелері бойынша сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру маќсатымен келесідегілер кµрсетіліп, инженерлік-геологиялыќ аудандастырудыњ арнайы картасы ќ±растырылады:
- сейсмикалыќ єсерге ыќпал ететін инженерлік-геологиялыќ шарттар;
- ЌР ЌНжЕ 2.03-30-2006 1.3-кестесіне сєйкес сейсмикалыќќа ќатысты алѓанда ќолайсыз жаѓдайлары бар учаскелерді контурлау;
- аумаќты ‰демелі ќала ќ±рылыстыќ игеру процесінде топыраќтар санаттарыныњ сейсмикалыќ ќасиеттер бойынша неѓ±рлым ыќтималды µзгерістері бар учаскелерді белгілеу.
2.16 Инженерлік-геологиялыќ зерттеулер негізінде бір текті сейсмикалыќ ќасиеттері бар учаскелердіњ шекаралары белгіленеді жєне дєлденеді. Б±л учаскелердіњ шектерінде аспаптыќ сейсмикалыќ зерттеулерді ќоюѓа арналѓан тіректік пункт тањдалады.
3 АСПАПТЫЌ ЗЕРТТЕУЛЕР
3.1 Аспапты зерттеулер зерттелетін аумаќтыњ сейсмикалыѓы жєне топыраќтардыњ сейсмикалыќ ќасиеттерін алу маќсатымен ж‰ргізіледі жєне мыналарды ќамтамасыз етуі тиіс:
- инженерлік-геологиялыќ зерттеулер нєтижелері бойынша белгіленген топыраќтыќ кешендердіњ негізгі типтеріне арналѓан эталондыќ топыраќтарѓа ќатысты алѓанда, сейсмикалыќ ‰демеліктіњ ќосымша µсуі шамаларыныњ µзгерісін сандыќ баѓалауды;
- сырѓымалы учаскелердіњ немесе басќа геологиялыќ процестердіњ жєне ќ±былыстардыњ даму учаскелерініњ шектерінде болуы м‰мкін сейсмикалыќ єсерлерін сапалыќ баѓалауды;
- зерттелетін аумаќтыњ сейсмикалыѓына, оныњ шектерінде немесе тікелей жаќын жерде орналасќан тектоникалыќ б±зылулардыњ єсерін сандыќ немесе сапалыќ баѓалауды;
- жер бедерініњ зерттелетін аумаќтыњ єр т‰рлі учаскелерініњ сейсмикалыѓына єсерін сандыќ немесе сапалыќ баѓалауды;
- сейсмикалыќтыњ µзгерісін болжаудыњ теориялыќ есептеулеріне арналѓан бастапќы деректерді алу.
Барлыќ аталѓан міндеттерді шешу бастапќы сейсмикалыѓына ќарамастан А класыныњ объектілері ‰шін, сондай-аќ бастапќы сейсмикалыѓы 9 жєне артыќ баллдар кезінде Б класыныњ неѓ±рлым жауапты объектілері ‰шін ќарастырылады.
Аспапты зерттеулер, сейсмикалыѓы 6, 7 жєне 8 балл аймаќтарда орналасќан Б жєне В кластар объектілері ‰шін сейсмикалыќ баллдыќтыњ ќосымша µсуін жєне теориялыќ есептерге арналѓан деректерді алуды баѓалаумен байланысты міндеттерді шешумен шектеледі. Ќалѓан міндеттерді кµрсетілген объектілерге ‰шін шешу жергілікті жаѓдайларѓа байланысты ж‰ргізіледі жєне ж±мыстардыњ баѓдарламасында негізделеді.
3.2 Аспапты зерттеулер кешеніне сейсмологиялыќ, сейсмикалыќ барлау, электрлік барлау, радиоизотоптыќ жєне басќа геофизикалыќ єдістер кіреді.
Жоѓарыда аталѓан міндеттерді шешу ‰шін ќажетті кешенді аспапты зерттеулер ќ±рамы 3-ќосымшаѓа сєйкес сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру объектісініњ класына, инженерлік-геологиялыќ жаѓдайлардыњ к‰рделілігі санатына жєне ж±мыстар ауданыныњ бастапќы сейсмикалыѓыныњ шамасына байланысты белгіленеді.
Жер сілкіністері мен жарылыстарды сейсмикалыќ тіркеудіњ єдістері
3.3 Жер сілкіністері мен жарылыстарды сейсмикалыќ тіркеу єдістері сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру кезінде ќолданылатын сейсмикалыќ єдістер кешенінде негізгілер болып табылады. Єдістер сейс-микалыќ тербелістердіњ (ыѓысулардыњ, жылдамдыќтардыњ, ‰деулердіњ) амплитудаларын, Фурье спектрін жєне єрекеттер спектрлерін єр т‰рлі инженерлік-геологиялыќ жаѓдайлары бар учаскелердегі сейсмикалыќ ќарќындылыѓыныњ салыстырмалы µзгерісін сандыќ баѓалау ‰шін салыстыруына негізделеді.
Тµмен сейсмикалыќ белсенділікті немесе сейсмикалыќ бµгеуілдердіњ жоѓары аясы бар аудандарда жер сілкіністерін тіркеуді µнеркєсіптік немесе арнайы жарылыстарды тіркеумен ішінара немесе толыќ ауыстыруѓа жол беріледі.
Єр т‰рлі ќарќынды сейсмикалыќ єсерлер параметрлер аралыѓындаѓы сандыќ сипаттамалар ара ќатысын белгілеу жєне кіші энергиялардыњ жер сілкіністерін жєне жарылыстарды тіркеумен параллель жалпы сейсмикалыќ єсердегі ќалдыќтыќ деформациялар рµлін аныќтау ‰шін к‰шті жер сілкіністерін к‰тілетін режимде тіркеуді ж‰ргізу ±сынылады.
3.4 Жер сілкіністерін жєне жарылыстарды сейсмикалыќ тербелістердіњ сандыќ сипаттамаларын аныќтау маќсатымен тіркеу ‰шін ‰зіліссіз немесе к‰тілетін режимде ж±мыс істейтін тиісті аппаратурамен жараќтандырылѓан уаќытша сейсмикалыќ станцияларды ќолдану керек. Аппаратураѓа ќойылатын негізгі талаптар тіркеу каналдарын бірегейлендіру жєне оныњ жеткілікті сезімталдыѓы болып табылады. Каналдардыњ амплитудалыќ - жиілікті сипаттамалары 0,1 -тен 2 с - ѓа дейінгі периодтар диапазонында аз б±зылушылыќ жазбаны ќамтамасыз етуі тиіс.
Ќолданылатын аппаратураныњ сипаттамаларына байланысты топыраќтыњ ыѓысулардыњ, жылдамдыќтардыњ немесе ‰деулерініњ амплитудалары тіркеледі.
3.5 Уаќытша сейсмикалыќ станцияларды орнату пункті (баќылау пункті) аумаќтарды топыраќтыќ жаѓдайлар бойынша аудандастыру с±лбасына сєйкес тањдалады (2.6 т.). Негізгі типтік топыраќтыќ кешендердіњ єрбірінде (эталондыќ топыраќты ќоса алѓанда) кемінде бір баќылау пунктінен орналастырылады.
3.6 Баќылаудыњ єрбір пункітінде ‰ш (екі горизонталь жєне бір вертикаль) немесе екі (тек горизонталь) тербелістердіњ ќ±раушылары тіркелуі тиіс.
3.7 Баќылаудыњ єрбір пінктінде бірегейленген аппаратурамен тіркелген жер сілкіністерініњ немесе жарылыстардыњ жазбаларды µњдеуге жарамды саны сейсмикалыќ ќарќындылыќтыњ ќосымша µсуін эталондыќ топыраќта орналасќан пунктке ќатысты алѓандаѓы статикалыќ талдаудыњ кµмегімен негізделінген баѓалау ‰шін жеткілікті болуы тиіс. ¤њдеуге тіркеу пункттері аралыѓыныњ ќашыќтыѓы ішкіндігінен 0,1 кіші жер сілкіністері жатады. Нєтижелердіњ жаќсы жинаќтылыѓы кезінде (бір пунктіндегі жекеленген баѓалар аралыѓындаѓы алшаќтыќ 0,5 баллдан аспаѓанда) жер сілкінудіњ 10-20 жазбасын µњдеу жеткілікті. Жеке баѓалаулардыњ едєуір кµп шашырауы кезінде амплитудалар мен периодтардыњ жел сілкіністерініњ, эпицентрлік ќашыќтардыњ жєне µзге факторлардыњ энергияларына байланысылыѓын аныќтау маќсатымен жазбалардыњ ‰лкен санын (50-ге дейін) алу керек.
3.8 Материалдарды т‰пкілікті µњдеу кезіндегі сейсмикалыќ баллдыќтыњ ќосымша µсуін жєне топыраќтардыњ жиіліктік сипаттамаларын тіркелген тербелістердіњ Фурье спектрлерін ЭЕМ-де есептеу нєтижесінде алу керек.
3.9 Сейсмикалыќ ќосымша µсуді f = 3 - 5 Гц жиілікті тербелістерде топыраќатардыњ сипатын бейнелейтін таяудаѓы жер сілкіністері жазбалары бойынша, алыстаѓы жер сілкіністерінде - спектрдіњ неѓ±рлым тµмен жиілікті саласында жєне жарылыстарда - спектрдіњ жоѓары жиілікті саласында бµлек баѓалау керек.
Спектрдіњ єр т‰рлі жиілікті диапозондарындаѓы сейсмикалыќ ќарќындылыќтыњ ќосымша µсуініњ баѓаларыныњ неѓ±рлым алшаќтыѓы жаѓдайында б±л деректерді бµлек келтіру керек.
3.10 Аумаќтарды инжненерлік-геологиялыќ жєне аспаптыќ деректер бойынша сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру кезінде бµлінген єрбір негізгі сейсмикалыќ аймаќќа жинаќталѓан жиіліктік сипаттама таѓайындалуы тиіс.
3.11 Сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру кезінде тіркелген жер сілкіністері мен жарылыстарын зерттеу нєтижелері к‰шті жер сілкіністерініњ жуыќ болжамына пайдалануына болады.
Микросейсмді зерттеу
3.12 Жоѓары жиілікті микросейсмдердіњ аясын тіркеу єдісін топыраќтардыњ резонанстыќ сипаттамаларын баѓалау ‰шін єр т‰рлі типті топыраќтыќ жаѓдайларѓа арналѓан микротербелістердіњ басым периодтары мен амплитудалыќ дењгейлерін тіркеу жєне салыстыру жолымен ќолдану керек. Б±ѓан ±ќсас баќылауларды єлсіз жер сілкіністеріндегідей аппаратурамен жєне жиіліктердіњ сол диапазонында, біраќ ‰лкетілген мµлшерлерде ж‰ргізу ќажет.
3.13 Баќылау пункттердіњ саны єрбір типтік топыраќтыќ жаѓдайлар ‰шін, инженерлік-геологиялыќ деректер бойынша бµлінген, біраќ сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру аумаѓыныњ єрбір квадрат километрінде 3-тен аз емес 2-3 есебінен тањдалады. Баќылаудыњ єрбір пунктіндегі жазбалар саны топыраќ ќозѓалысыныњ ‰ш - екі горизонталды жєне бір вертикалды немесе екі горизонталды компоненттері арќылы 120 с аз емес кезінде жазбалардыњ ±заќтыѓы 3-тен кем болмауы тиіс.
3.14 Зерттелетін аумаќта бірт±тас жергіліктендірілген микросейсмніњ кµзі бар болуы кеінде, тербелістердіњ эталондыќ жєне зерттелуші пункттеріндегі синхрондыќ жазбалары ж‰ргізілуі тиіс. Оѓан ќоса осы кµздермен ќоздырылатын тербелістердіњ ќашыќтыќпен жєне амплитудалы-жиілікті сипаттамаларымен байланысты µшуініњ зањдары зерттелуі тиіс.
3.15 Микросейсмдерді тіркеу жаѓдайларыныњ ќажетті стандарттылыѓын саќтаудыњ м‰мкін еместігі жєне максимальды амплитудалар мєндерініњ салыстырмалы т‰рде алѓанда, жоѓары шашыраушылыѓы сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру кезінде микросейсм єдісін тек µзге аспаптыќ єдістермен байланысты кешенде пайдалануѓа м‰мкіндік береді.
Сейсмикалыќ ќаттылыќтардыњ єдісі
3.16 Сейсмикалыќ ќаттылыќ єдісі (бойлыќ немесе кµлденењ толќынныњ жылдамдыќтарын топыраќтыњ тыѓыздыѓына кµбейтінді) барлыќ класты сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру объектілерінде міндетті болып табылады жєне єр т‰рлі инженерлік-геологиялыќ жаѓдайлары бар учаскелерде сейсмикалыќ ќарќындылыќтыњ ќосымша µсуін сандыќ баѓалауѓа арналѓан µзге аспаптыќ єдістер кешенінде ќолданылады.
3.17 Баллдыќтыњ ќосымша µсуін сейсмикалыќ ќаттылыќтар єдісімен баѓалау зерттелетін жєне эталондыќ топыраќтарды сейсмикалыќ ќаттылыќтарын салыстыруѓа (суландыру жєне резонанстыќ ќ±былыстар арќылы т‰зетумен) негізделген.
3.18 Сейсмикалыќ ќаттылыќтар єдісі топыраќтардыњ тербелістердіњ кіші энергиялар мен жарылыстарды тіркеу жолымен алынѓан амплитудалар мен спектрлерді зерттеу нєтижелерін толыќтырады. Зерттелетін аумаќтыњ шегіндегі осы єдістермен алынѓан нєтижелер аралыѓындаѓы корреляциялыќ тєуелділікке с‰йене отырып, єр т‰рлі сейсмикалыќ ќарќындылыќты учаскелердіњ шекараларын сенімді аныќтау ‰шін аныќтамалар сериясын ж‰ргізу керек.
3.19 Сейсмикалыќ толќындардыњ таралу жылдамдыѓын µлшеуді жєне тыѓыздыќты аныќтауды зерттелетін жєне эталондыќ топыраќтыњ жоѓарѓы ќабатында ж‰ргізу ќажет. Есептік ќатќабаттыњ ќалыњдыѓы жайѓасымдыќ белгісінен немесе µзгеше негізделгеннен есептей отырып, 10 м-ге тењ, біраќ 20 м-ден артыќ емес етіп алынады.
3.20 Сейсмикалыќ толќындардыњ таралу жылдамдыќтары сілемніњ т‰пкі бетіндегі немесе ішкі н‰ктелеріндегі кµп каналды станциялармен сейсмикалыќ барлау баќылауы кµмегімен аныќталады. Топыраќтардыњ тыѓыздыѓы зертханалыќ єдістермен немесе радиоизотоптыќ µлшемдер нєтижелері бойынша аныќталады.
3.21 Сейсмикалыќ ќарќындылыќтыњ ќосымша µсуініњ мєнін зерттелетін жєне эталондыќ учаскелердегі топыраќтардыњ сейсмикалыќ ќаттылыѓына ќатысты алѓандаѓы баѓалауын табиѓи к‰йдегі, єрі сондай-аќ техногенді процестермен µзгерген топыраќтар ‰шін пайдалану ±сынылады.
Су ќаныќќан емес топыраќтарды зерттеу кезінде есептер ‰шін бойлыќ жєне кµлденењ толќындардыњ таралу жылдамдыѓын пайдалануѓа болады. Су ќаныќќан топыраќтарды зерттеу кезінде тек кµлденењ толќындардыњ мєнін пайдалану керек.
3.22 Сейсмикалыќ барлау баќылаулары кµлемін таѓайындау кезінде топыраќтардыњ сейсмикалыќ сипаттамаларын тиісті топыраќтардыњ геоморфологиялыќ жєне геологиялыќ ќ±рылысы, литологиялыќ ќ±рамы бар, к‰йі жєне физикалыќ-механикалыќ ќасиеттері жєне гидрогеологиялыќ жаѓдайлары бар учаскелердіњ инженерлік-геологиялыќ жєне геофизикалыќ ж±мыстарыныњ єрбір бµлінген деректері бойынша алу ќажеттігін ескеру керек. Єрбір бµлінген учаскедегі сейсмикалыќ барлау баќылаулары топыраќтардыњ сейсмикалыќ сипаттамаларыныњ µзгерушілігін учаске шегінде (инженерлік-геологиялыќ кар-талау кезінде ж‰ргізілген сейсмикалыќ барлау ж±мыстары ескеріліп) баѓалауды ќамтамасыз етуі тиіс.
3.23 Тиісті масштабтаѓы сейсмикалыќ ыќшамаудандастыру картасыныњ 1 кв. км алањындаѓы сейсмикалыќ барлау баќылауларыныњ н‰ктелері саны мыналарды ќ±райды:
- 1:25 000 масштабында – 3??5;
- 1:10 000 масштабында – 8??10;
- 1:5 000 масштабында – 12??15;
- 1:2 000 масштабында – 20??25.
Е с к е р т у - Ерекше к‰рделі инженерлік-геологиялыќ жаѓдайларда баѓдарламадаѓы тиісті негіздеумен н‰ктелердіњ санын 30%-ке дейін кµбейтуге жол беріледі.
